Kur’an-ı Kerim’de birebir isimli müddette iki kere ismi geçen ve anlatılara nazaran bir yandan hastalara şifa dağıtırken bir yandan da hikmetli kelamları ile nefisleri tedavi eden Lokman Doktor, bugün de hem tıp alanında hekimliğin atası olarak nitelendiriliyor.
“Hekimliğin atası” olarak bilinen Lokman Tabip, her yıl 14 Ekim’de “Lokman Hekim’i Anma Günü”nde insanlık tarihine bıraktığı izlerle yine hatırlanıyor.
Pekala Lokman Doktor kimdir, neler yapmıştır, vefata deva bulmuş mudur? İşte Lokman Hekim’in hayatına dair bilgiler…
LOKMAN TABİP KİMDİR?
Lokman Doktor, Kur’an-ı Kerim’de kendisi ile ilgili bilgiler, birebir ismi taşıyan müddette iki sefer isminin geçmesi ve oğluna verdiği birtakım öğütlerle biliniyor.
Birtakım İslami kaynaklarda da Lokman’a dair çeşitli rivayetler yer alıyor. Bu rivayetlerdeki bilgilerin birebir ismi taşıyan yahut misal niteliklere sahip farklı bireylere ilişkin olduğu ve bunların birbirine karıştırıldığı tabir ediliyor. Gerçekte biri Kur’an’da belirtilen ve kendisine hikmet verilmesi nedeniyle Lokmanü’l-hakim (Lokman Hekim) diye bilinen, başkası ise Arap şiirinde Lokman bin İsim olarak geçen iki kişinin yanı sıra vakit içinde farklı bireylere ilişkin çeşitli özellikler de bu isimle anılıyor.
İslamiyet’ten evvel Araplar ortasında uzun ömrü, bilgeliği ve atasözleriyle öne çıkan Lokman, cahiliye periyodu şiirlerinde Hz. Hud’un kavmine ismini veren Ad’a nispetle Lokman b. İsim olarak geçti lakin İslami kaynaklarda bu kişinin Kur’an’da zikredilen Lokman olmadığı vurgulanıyor. Hz. Lokman’ın Kur’an’da örnek bir şahsiyet olarak sunulması, onun Arap toplumunca bilindiğini gösteriyor.
Rivayete nazaran İsim kavmi günahkarlıkları ve peygamberlerini dinlememeleri yüzünden kuraklıkla cezalandırılınca bu felaketten yalnızca Hud ve ona inananlarla yağmur duası için Mekke’ye giden, ortalarında Lokman’ın da bulunduğu bir heyet kurtuldu.
İkinci İsim kavminin çekirdeğini oluşturan bu topluluk, yeni bir kuraklıktan korktuğu için başlarına geçen Lokman ile Sebe bölgesine göç etti ve Me’rib su seddi diye bilinen baraj Lokman tarafından inşa edildi.
“YEDİ KARTAL ÖMRÜ KADAR YAŞAMAK İSTEDİ”
Lokman’ın ne kadar yaşadığı konusundaki rivayetlere nazaran, Lokman Allah’tan uzun ömür diledi ve tercih kendisine bırakıldığında da Arap kültüründe uzun ömrün simgesi olan kartaldan hareketle yedi kartal ömrü kadar yaşamayı istedi.
Lokman’ın 560, bin, 3 bin, 3 bin 500 yahut 4 bin yıl yaşadığı tarafında bilgiler yer alıyor. Bu nedenle kendisine “Lokmanü’n-nüsur (kartallar kadar uzun yaşayan Lokman)” denildiği üzere “el-Muammer (uzun ömürlü)” lakabıyla da anılıyor.
Hadis alimi Ebu Hatim es-Sicistani, uzun ömürlüler ortasında Lokman’ın Hızır’dan sonra ikinci sırada yer aldığı bilgisini paylaşıyor.
Lokman’ın vefat ettiğinde ise Ahkaf’ta Hud peygamberin kabrinin yakınına, Taberiye gölünün doğu tarafına yahut Remle’ye ya da Yemen’e defnedildiği istikametinde bilgiler bulunuyor.
HZ. MUHAMMED VE LOKMAN
Lokman hikmetli kelamlar söylemesiyle meşhur olduğundan Lokmanü’l-hakim diye de biliniyor. Hz. Muhammed’in Yemen’den gelen bir heyeti karşılarken onlara, “İman Yemenlidir, hikmet Yemenlidir” biçimindeki iltifatıyla Lokman’ın Yemen’deki İsim kavmine mensup olduğuna atıfta bulunduğu belirtiliyor.
Eski Arap kıssalarında Lokman, İsim kavmine mensup bir kişi olarak takdim edildiği üzere İslami kaynaklarda İsrailoğulları’ndan biri olarak da gösteriliyor. Buna nazaran Lokman’ın, Hz. Eyyub’un kız kardeşinin yahut teyzesinin oğlu olarak söz ediliyor. Lokman’ın, Hz. Davud’dan ilim öğrendiği ve Davud peygamber oluncaya kadar fetva verdiği, sonra da onun yardımcısı olduğu belirtiliyor.
Ayrıyeten Yunan filozofu Empedokles’in Lokman’dan ilim öğrendiği de aktarılıyor. Lokman’ın İsrailoğulları’nın kadılarından biri olduğu, Hz. Davud yahut Hz. İsa ile Hz. Muhammed ortasında yaşadığı da öne sürülüyor.
Öte yandan bir öteki rivayete nazaran de Lokman’dan peygamberlik ya da hikmetten birini seçmesi isteniyor ve Lokman da hikmeti tercih ettiği için hilafet Davud’a veriliyor, Lokman ise ona vezir oluyor.
LOKMAN’A VERİLEN HİKMETLER
Kur’an-ı Kerim’in Mekke’de indirilen 31. müddeti Lokman ismini taşıyor. Ama bu müddette Lokman’ın kimliğine dair bilgi bulunmadığı üzere İsim kavminden ve onlara gönderilen Hud peygamberden bahseden öteki müddetlerde de onun isminden kelam edilmiyor.
Lokman’a verilen hikmetin ilim, üstün kavrama yeteneği, isabetli kelam ve davranış, ilim-amel uygunluğu, din konusunda derin bilgi olduğu belirtiliyor. Hikmetlerinden bir kısmı hadislerde de naklediliyor.
Çok taraflı bir kişiliğe sahip olduğu için Lokman, Bel’am, Ahikar ve Ezop üzere tarihi şahsiyetlerle karşılaştırılıyor.
Ortaçağ boyunca çeşitli kıssaların kahramanı olarak lisanlarda dolaşan Lokman, bir bakıma Araplar’ın Ezop’u haline geliyor. Avrupa’da Ezop ile ilgili söylenenlerin büyük bir kısmı Lokman’a uyarlanıyor. İslami kaynaklarda onun kalın dudaklı, geniş ayaklı, Habeşistanlı yahut Nübyeli bir köle olarak takdim edilmesi de Ezop’u hatırlatıyor.
HEKİMLİĞİN ATASI
Öte yandan Lokman, başka özelliklerinin yanı sıra hekimliğin atası olarak da tanınıyor.
Lokman’ın bütün bitkilerin özünü bildiği, sıkıntılara şifa olacak reçeteler yazdığı ve çeşitli formüller geliştirdiği belirtiliyor.
TÜRK EDEBİYATINDA LOKMAN TABİP
Türk edebiyatında da Lokman, Arap edebiyatında öne çıkan özelliklerinin yanı sıra hakim/filozof kimliğinden çok doktor olarak öne çıkıyor.
Bu sebeple Türk divan, tasavvuf ve halk edebiyatlarıyla Türk folklorunda “Lokman Tabip, Lokman-ı hazık, tabip Lokman, kaygı Lokman’ı, şifa Lokman’ı” üzere isim ve sıfatlarla anılıyor. Bu kapsamda Lokman, “Şifa-yı Lokman, deva-yı Lokman, yed-i Lokman, Lokman eli, ilac-ı Lokman, merhem-i Lokman, bab-ı Lokman, muhtac-ı Lokman, yara saran Lokman” üzere isimlerle yer alıyor.
Türk-İslam edebiyat ve kültüründe Lokman’ın tabip özelliği, “hakim” sözünün halk ağzında “hekime” dönüşmesi ve eski periyotta ideolojinin tıp dahil olmak üzere dönemin aşikâr başlı ilimlerini de içine almasıyla öne çıkıyor.
Lokman’ın öğütleri 17. yüzyıldan itibaren Batı dünyasında da dikkati çekiyor.
Lokman Hekim’in tabip kimliği onun şifalı bitkiler konusunda uzman kabul edilmesini gerektirdiğinden bu alanda kaleme alınan kitaplarda, kitap isminden başlayarak çeşitli hastalıklar için sunduğu reçetelere kadar pek çok bahiste ismi kullanılıyor.
Ensonhaber
