Deprem travmasında tıpkı yas sürecinde olduğu üzere beş evresi bulunduğünu belirten Uzman Klinik Psikolog Penbesel Özdemir, bu evrelerin inkar, öfke, pazarlık, depresyon ve kabul olarak sıralandığını söyledi. Bu kademelerin herkes tarafından birebir formda yaşanmadığını kaydeden Özdemir, “Birimizin öfke evresinde kaldığı durum daha uzun sürerken, birimizin kabul kısmına geçişi daha kolay da olabiliyor. Her birimizin bu süreçleri deneyimlemesi farklılaşabiliyor.” dedi. Yaklaşık iki ay devam eden uzamış yasın kişi üzerindeki olumuz tesirlerine de değinen Özdemir, uzman dayanağı alınmasını tavsiye etti.
Psikolog Penbesel Özdemir, sarsıntı travmasında da yas sürecinde olduğu üzere beş kademenin bulunduğunu belirterek bu devirlerin özelliklerine ait değerlendirmede bulundu.
Yas Sürecinde Beş Kademe Var
Yas sürecinin Elisabeth Kubler-Ross tarafından tanımlanmış bir süreç olduğunu ve kimi kademelerden oluştuğunu söz eden Uzman Klinik Psikolog Penbesel Özdemir, bu etapları inkar, öfke, pazarlık, depresyon ve kabul olarak sıraladı.
İnkar Etabı: İnsanlar beklenmedik bir durumla karşı karşıya kaldıktan sonra bir şok geçiyorlar. Bu nedenle bu basamağa ‘şok’ kademesi da denmektedir. “Bu benim başıma gelmez”, “Gerçekten ölmüş olmaz” üzere birtakım cümlelerle şok ve inkar basamağı başlıyor. Bu süreç yaşanılan durumun inkarı üstüne kuruluyor.
Öfke Etabı: Diğer evredeyse kişi öfke kademesine geçiyor. Bu süreç inkar kademesinden sonra geliyor ve yaşanan kayıptan sonra bir hayal kırıklığı ve öfke kademesi başlıyor. Zira kaybedilen kişinin akabinde birtakım suçluluk ve pişmanlık üzere hisler da ortaya çıkabiliyor. Birlikte yapmak istediklerini yapamamak, erken kaybettiğini düşünmüş olmak, isteklerinin ve beklentilerinin artık gerçekleşemeyeceği için yaşadığı engellenmişlik hissi ile birlikte öfke ve badire üzere hisler artmaya başlıyor. Kişi bu devirde doğal ki neden benim başıma geldi diye sorguluyor yahut hatalı aramaya başlıyor, sorgulamalara başlıyor. Öfkeye bu süreç eşlik ediyor.
Pazarlık Etabı: Diğer süreç ise pazarlık basamağı, bu süreçte de artık yaratıcıyla bir pazarlık sürecine gidiliyor. Kaybedilen kişinin geri dönmesi, hayatta olması ile ilgili bir süreç. Daha çok mevte yakın olduğunu hissettiğimiz yakınlarımıza karşı gösterdiğimiz bir tavır da oluyor. “O ölmesin de bu türlü olsun” üzere daha çok pazarlığa geçilen bir devir. Hayatta kalan lakin artık mevte yaklaştığımız yakınlarımız için bu tıp tavırlar gösterebiliyoruz. Örneğin zelzelede enkaz altında olan yahut sarsıntı sonrasında hala hayati kritik bir süreçte olan şahıslara yönelik duyulan bir süreç.
Depresyon Evresi: Depresyon evresinde da kişi artık o kaybın verdiği çaresizliği yaşamaya başlıyor. Kayıp gerçeğini hayatımıza aldığımız devir depresyon basamağıdır. Bu devirde kişi, depresyonla karakterize olan hislerini da yaşamaya başlıyor. İsteksizlik, güç azlığı, karamsarlık, suçluluk ve ilgili kaybetmek üzere depresyon etabında bu hisler yaşanıyor.
Kabul Evresi: Sonraki evre ise kabul evresi, artık vefatın bizim hayatımızın bir kesimi ve gerçeği olduğunu kabul ettiğimiz bir kademe. Burada artık şunu görüyoruz, ne kadar pazarlık etsek de geri getirebileceğimiz bir durumun olmadığını, bu nedenle de kabul etmenin en sağlıklı yol olduğunu gördüğümüz bir periyoda geliyor. Artık kayıp yaşadığımız şahsa dair hoş anılarımızı hatırladığımız, şükran duyduğumuz ve hayatın o olmadan da devam edebildiğini gördüğümüz kademe bu evredir.
Herkes bu süreci farklı yaşayabiliyor
Uzman Klinik Psikolog Penbesel Özdemir, bu etapların herkes tarafından tıpkı halde yaşanmadığını belirterek “Hiçbirimiz bu türlü sırasıyla yaşamıyoruz ya da her kademeyi sıra sıra geçip tamamlamış da olmuyoruz. Birimizin öfke kademesinde kaldığı durum daha uzun sürerken, birimizin kabul kısmına geçişi daha kolay da olabiliyor. İşin teorik kısmından bahsediyoruz lakin elbette pratikte karşılaştığımızda her birimizin bu süreci deneyimlemesi farklılaşabiliyor.” dedi.
Uzamış yasta kesinlikle dayanak alınmalı
Bu süreçte hem uzamış yas hem de tamamlanmamış yas denilen kavramların da gündeme geldiğini belirten Uzman Klinik Psikolog Penbesel Özdemir, “Kişi kayıplarına ulaşamadıkça, hayatta olup olmadığından emin olamadıkça da bu süreci sağlıklı bir halde yaşaması çok zorlaşıyor. Yas uzadığında örneğin 2 aydan uzun müddettir bu yansılar devam ediyorsa yani ölen bireye duyulan o ağır hasret hali, daima o anılar ve fikirlerde olma hali devam ediyorsa, şahısta artık mevte dair bariz bir güvensizlik hakimse, kayıplarını hatırlamaktan kaçınıyorsa, ağır bir duygusal acı içerisindeyse, tekrar hayatına ahenk sağlamakta zahmet çekiyorsa ve hayata dair anlamsızlık, boşluk hisleri artıyorsa uzamış bir yas sürecinden bahsedilebiliyor. Klinik olarak ele alınması gereken bir durum için de kesinlikle ruhsal bir takviye alınması gerekiyor.” ikazında bulundu. (BSHA – Bilim ve Sıhhat Haber Ajansı)
