Yüzyılın en yıkıcı felaketlerinden biri olarak kabul edilen, ülkemizin 10 vilayetinde çok sayıda insanın hayatını kaybetmesine ve yaralanmasına yol açan Kahramanmaraş merkezli zelzelenin ruhsal tesirleri bilhassa çocuklar üzerinde kendini gösteriyor. Sel, yangın ve şiddetli fırtına üzere öteki doğal afetlerden farklı olarak hiçbir belirti vermeyen ansızın süratli bir halde ortaya çıkan zelzele, çocuklar ve gençler üzerinde unutulması sıkıntı derin ve yıkıcı izlere neden oluyor. Sarsıntı çocuklarda, “güvenlik” ve “normallik-olağanlık-“ duyularının sarsılması, duygusal ve fizikî olarak tükenmişlik, birtakım çocuklarda ise öbür arkadaşlarının yaralanması ya da hayatını kaybetmesinden ötürü suçluluk üzere hislerin gelişmesine de yol açabiliyor. Ebeveynlerin sakin davranarak ve zelzele hakkında konuşmaktan kaçınmadan çocuklarına sarılarak onların yanına olduğunu hissettirmesi bu süreçte büyük ehemmiyet taşıyor. 

Memorial Şişli Hastanesi Çocuk ve Ergen Psikolojisi Bölümü’nden Pedagog Dr. Melda Alantar, çocukluk çağı ve ergenlik periyodunda, sarsıntının yıkıcı ruhsal tesirin denetim altına alınması için tekliflerde bulundu. 

Çocuklar yaş ve gelişimsel olgunluk seviyelerine nazaran farklı yansılar gösterir

Kasırga, bora, hortum üzere öbür tabiat olaylarından farklı olarak sarsıntılar rastgele bir ihtar meydana gelmeden oluşur. Birkaç dakika içinde geniş çaplı yıkımlara neden olur. Bu durum, felaket kurbanlarında başa çıkmayı kolaylaştırıcı ruhsal ahengin azalmasına sebebiyet verir. Hayatta kalanlar artçı şokların sarsıntıları, patlama sesleri, yıkımı hatırlatan duman, is üzere gerçeklerle karşılaşmak zorunda kalırlar. Bilhassa çocuklar için karmaşa ve şaşkınlık yaratan bu durumla başa çıkmak çok zordur. Yıkık ve terk edilmiş yerler, her yeri kaplayan çamur ve soğuk insanları çaresizliğe sürükler. Doğal afetler sonrası beşerler, olaylar kontrollerinin dışında meydana geldiği için, kendilerini güçsüz hissedip, olumsuz duygusal reaksiyonlar sergilerler. Çocuklar ise yaş ve gelişimsel olgunluk seviyelerine nazaran farklı reaksiyonlar ortaya koyar. Doğal felaketler sonrası çocuklarda sıklıkla gözlemlenen ortak hisler da bulunmaktadır. Beşerler tabiat olaylarını tümüyle engelleyebilme yetisine sahip değildir. Bu nedenle çocuklarda da her şeyin kontrol dışı olduğu duygusu çok barizdir. Afetler doğal, alışılmış sistemin bozulmasına yol açar. Çocuk “Böyle bir felaket yaşanıyorsa, başıma her türlü kötülük gelebilir” niyetiyle itimadını yitirebilir. Emniyette olmadığı hissine kapılır.

Doğal afetler sonrası çocuklarda sık görülen kimi belirtiler şunlardır:

• Okul öncesi çağ çocuklarında bebeksi davranışlar sergileme, parmak emme, alt ıslatma, anne-babaya sıkıca sarılma, yaramazlık, uyku bozuklukları, iştahsızlık, karanlıktan korkma, arkadaşlarından ve olağan günlük nizamdan uzaklaşma üzere belirtiler gözlemlenebilir.
• İlkokul periyodu çocuklarında öfke, saldırganlık, gece kabusları, okul reddi, dikkat dağınıklığı, arkadaş ve etkinliklerden uzaklaşma, akademik ve davranışsal açılardan gerilemeler görülebilir.
• Ergenlerde beslenme ve uyku düzensizlikleri, karmaşık hisler, çelişkiler, sonluluk, fizikî şikayetler (baş ve mide ağrıları vb.), dikkat dağınıklığı, okul başarısızlığı, cürüm sürece, alkol, sigara ve uyuşturucu kullanma üzere belirtiler gözlemlenebilir.
• Bazı çocuklar felaketin kendilerinin daha evvelce yapmış oldukları kabahatler yüzünden olduğunu düşünüp, suçluluk duyabilir. Yaşanan olaylar üzerinde konuşmaktan kaçınanlar bulunduğu üzere daima bu bahis üzerinde konuşmayı isteyenler de olabilir. Kimi çocuklar bu davranışların hiçbirini göstermeyebilir, yaşadıkları düşünce dıştan fark edilmeyebilir. Kimi çocuklarda ise bu ıstıraplara bağlı davranışlar haftalar yahut aylar sonra ortaya çıkabilir.  

 Anne-babalar doğal afetlerden etkilenen çocuklarına nasıl yardımcı olabilirler? 

 Ani yaşanan şiddetli tehdit hissinin akabinde çocuklar olayların tesirleriyle başa çıkabilmek için hayatlarında değerli olan yetişkinleri örnek alırlar. Anne-baba, öğretmen ve başka erişkinler doğal afetin akabinde sakin davranarak ve başlarına makus bir şey gelmeyeceği konusunda inandırıcı konuşarak çocuk ve gençlere yardım edebilirler. 

Anne ve babalar, sarsıntıdan etkilenen çocuklarına gerçek yaklaşım için bilhassa şu noktalara dikkat etmelidir:  

• Olaylar hakkında konuşmaktan kaçınmayın. Olanlardan sonra aklınıza söz gelmiyorsa, ona sarılarak “Bu hakikaten hepimiz için güç bir durum” demek her vakit işe fayda. Sakin davranarak anne-baba olarak her vakit onun yanında olacağınızı belirtin. Olanlar konusunda çocuğunuza dürüst davranın. Durumun ciddiyetini inkar etmeyin. “Üzülme her şey yolunda” demek çocuğun telaşlarını azaltmaz. Çocuk yakın bir gelecek için bunun gerçek olmadığını bilir. Ona karşı sıcak ve sevecen davranın.
• Çocukların his ve fikirlerini tabir etmelerine müsaade verin. Kimi çocuklar olayları tekrar tekrar anlatmak isterler, bu yaraları sarma sürecinin bir kesimidir. Onu dikkatle dinleyin. Küçük çocuklar ise itfaiye aracı, ambulans üzere oyuncaklarla oynayarak hislerini ortaya koyabilirler.
• En kısa müddette olaylardan evvelki konut nizamını sağlamaya ya da yeni bir tertip oluşturmaya çalışın. Aile üyelerinin bir ortada olmasına ihtimam gösterin. Çocuğunuzun yetişkinlere tekrar güvenmesini sağlamak için ona verdiğiniz kelamları kesinlikle tutun. 
• Çocuklarınıza medyada sık yer alan afetlere ait haber ve programları izletmeyin. Seyredebilecekleri başka program tekliflerinden kelam edin.
• Olaylarda yakınlarını ve arkadaşlarını kaybeden çocuklara dayanak verilmelidir. Yetişkinler mevtle ilgili konuşmalardan, merasimlerden çocukları uzak tutarak onları koruyacaklarını zannederler. Bu durum çocukta tasa ve şaşkınlık yaratır. Vefatı anlatırken kolay bir lisan kullanın. Çocuğun yaşına uygun kısa, hakikat bilgi verin. İsterse merasime katılabileceğini söyleyin ve orada nelerle karşılaşacağına dair bilgi verin.
• Her kriz bir fırsattır. Çocuğunuza bu doğal afetlerin toplumumuzdaki ve dünyadaki tüm insanları bir ortaya getirdiğini anımsatın.
• Profesyonel takviye alın. Okullarda vazife yapan ruhsal danışmanlardan, hastane ve öteki kurumlarda çalışan pedagog, psikolog ve psikiyatrlardan yardım alabilirsiniz.

 Eğitimciler, doğal afetlerden etkilenen öğrencilere nasıl yardım edebilir? 

• Genellikle en kısa vakitte olağan günlük programa dönmek uygundur. Fakat öğrenciler huzursuzsa okul gününün başlangıcında küme halinde olaylar üzerinde konuşulabilir. Öğretmenler günlük ders programının dışına çıkarak şu soruları yöneltebilirler: “Olay olduğunda neredeydin? Ne olduğunu, ne gördüğünü, neler işittiğini anlatmak ister misin? En güç, en makus an ne vakitti? Hislerin neydi? Artık ne hissediyorsun? Seni en çok ne korkuttu ?” gibi…
• Kağıt, boya, kil, hamur üzere farklı materyaller kullanarak fotoğraf yapma, hikaye yazma, anı köşesi oluşturma üzere etkinlikler öğrencilere hislerini tabir etme imkanı sağlar.
• Dersleri daha kısa tutarak, daha az ödev verin. Doğal afetlerin nasıl meydana geldiğini öğrencilerinizle konuşun.
• Çocuklar hayatlarını denetleyebildikleri hissini yine kazanmak için somut kimi etkinlikler içinde yer alabilir; örneğin ziyan görenler için bağışta bulunmak, yakınlarına kart yahut mektup göndermek, ölenleri anmak için ağaç dikmek.
• Okulda vefat haberini duyurabilecek en uygun kişi müdürdür. Mevti ilan ederken bu bilgiyi tüm öğrencilerin tıpkı anda duyabilecekleri merkezi anons sistemini kullanın. Daha sonra sınıfları tek tek dolaşın. Bilhassa en çok etkilenenlere gidin. Ölen çocuğun sırasını yahut eşyalarını kaldırmak için çabuk etmeyin. Bu süreçleri yaparken çocuğun arkadaşlarından yardım alın. Ölen çocuğun yahut eğitimcinin ailesini ziyaret etmeleri, meskenine mektup yollamaları için öğrencileri cesaretlendirin. Cenaze merasimleriyle ilgili düzenlemeler yapılmalı, genel prensip olarak isteyen öğretmen ve öğrencilerin cenazeye katılmalarına müsaade verilmelidir.
• Öğrencilerinize yaşadıklarının güç fakat süreksiz olduğunu ve her şeyin kesinlikle yoluna gireceğini sıklıkla hatırlatın.

Kaynak: (BYZHA) – Beyaz Haber Ajansı